Van medische verkooporganisatie tot circulair dienstenbedrijf
Bart van Straten - Van Straten Medical
Na lang aandringen van zijn vader stapt Bart van Straten in het familiebedrijf, waar hem al snel de valkuil van het hele systeem opvalt: zoveel mogelijk doorverkopen voor een zo laag mogelijke prijs, ongeacht de negatieve impact op het klimaat en met een groot bedrijfsrisico. Veel instrumenten eindigen onterecht als medisch afval, soms zelfs zonder te zijn gebruikt. Hij besluit samen met zijn broer de strijd aan te gaan tegen onnodige verspilling en transformeert het bedrijf van verkooppartij naar circulaire dienstenleverancier.
Hoe het circulaire kwartje viel
“Ik besefte hoe fragiel en afhankelijk je van derden bent als in- en verkoper wanneer je je enkel op prijs kan onderscheiden.”
Een lezing van André Kuipers voor de school van zijn kinderen veranderde Barts perspectief drastisch. Hij besefte dat de mensheid en alles wat leeft afhankelijk is van die ene dunne laag om de aarde die André als astronaut vanuit de ruimte zag. Bart: “Bij mij viel toen het kwartje: er zijn veel mensen en er is weinig ruimte om ons te bedruipen met onze verbruikende en vervuilende levensstijl. Het kwam echt binnen dat ik iets moest gaan doen dat positieve impact maakt.
De keuze om met ons bedrijf de onvermijdelijke circulaire afslag te nemen, kwam door een verdere samenloop van omstandigheden. Ik besefte hoe fragiel en afhankelijk je van derden bent als in- en verkoper wanneer je je enkel op prijs kan onderscheiden. Concurreren op prijs heeft bovendien directe gevolgen voor de kwaliteit die je kan leveren. Toen een grote klant van ons besloot zelf in te gaan kopen, viel een fors deel van onze omzet weg en hadden we direct een probleem. Ondertussen kregen we vanuit de inkopers van ziekenhuizen langzamerhand steeds meer vragen over afval, duurzaamheid en kosten. En inmiddels ervaren we zelfs ook dat er een daadwerkelijke grondstoffenschaarste is: zowel door Corona, de oorlog in Oekraïne als door logistieke uitdagingen. Maar ook door een daadwerkelijk tekort aan grondstoffen voor plastics en metalen.”
Service bieden in plaats van onnodig verspillen
Bart vertelt hoe een metaalleverancier hen op het huidige spoor van circulair ondernemen zette. “Onbewust bleken we met onze instrumentmakerij eigenlijk al circulair bezig te zijn. We verlegden de focus steeds verder naar reparatie, revisie en preventief onderhoud van medisch instrumentarium. Dat deden ziekenhuizen van oudsher zelf, maar is grotendeels wegbezuinigd. De meeste leveranciers verkopen tegenwoordig alleen nog maar single use instrumenten, ook van instrumenten waarvan dat totaal niet nodig is. Echt een grote stap terug en een enorme, onnodige kostenpost voor ziekenhuizen.
Een klein ziekenhuis heeft een voorraadgrootte van zo’n 45.000 instrumenten per jaar, een academisch ziekenhuis heeft maar liefst rond de 110.000 instrumenten die we kunnen reviseren en repareren. Sommige ziekenhuizen gebruiken daar bovenop tot wel 50.000 instrumenten die na één (!) keer gebruik worden weggegooid, met daarbovenop nog 20.000 complexe single use instrumenten. In de 88 ziekenhuizen in Nederland gaat dat om zo’n 2 tot 4.5 miljoen instrumenten per jaar, die na één handeling in de vuilnisbak en verbrandingsoven belanden. Denk aan scharen, beitels en pincetten van hoogwaardig metaal die meteen weggegooid worden, maar ook dure instrumenten zoals een endoscoop, waarmee je in een knie of buik kijkt. En daar ligt een prachtige kans om door reparatie, hergebruik en recycling een enorme impact te maken.
Ik zag in dat je als bedrijf service kan bieden wanneer je eigen spullen levert én repareert. Dan hoef je je niet meer enkel te onderscheiden op prijs, daarnaast kan je hogere kwaliteit instrumenten bieden en borgen. Dat maakt bovendien een enorm duurzaam verschil.”
Noodzakelijke strategie
Wat Bart betreft is circulariteit de enige juiste strategie waarmee we afval voorkomen en grondstoffen behouden. “Het is onze enige kans om echt in balans te leven met de aarde. Wanneer we niet circulair verduurzamen, slaan we alsnog de plank mis. Dan maken we producten die misschien wel hernieuwbare energie opleveren of gemaakt zijn van gerecycled materiaal, maar waarvan de materialen niet hergebruikt kunnen worden bij einde levensduur, met alsnog uitputting en vervuiling van de planeet als gevolg.”
Kansen in de gezondheidszorg
De grootste kans ligt in het voorkomen van afval, vertelt Bart. “Een instrumentennet waarin tijdens de operatie alle instrumenten voor de chirurg liggen, bevat tegenwoordig veel meer instrumenten dan voorheen: je kan met pakweg 45 instrumenten uit de voeten, maar 75 tot 90 instrumenten per net is nu gangbaar. Die extra 35 instrumenten worden nooit gebruikt, maar wel verbruikt omdat het instrumentennet is aangebroken. Dit is ontstaan omdat er te veel besteld wordt uit angst mis te grijpen.
Beter voorraadbeheer zou dus ook helpen. De overvoorraad in ziekenhuizen van instrumenten die nooit gebruikt worden schat ik in op 25%. Dat zijn bijna 1,1 miljoen instrumenten die opslagruimte innemen. Deze instrumenten wil je het liefst gebruiken of binnen andere ziekenhuizen inzetten, maar dat mag niet vanwege regelgeving: instrumenten mogen alleen (her)gebruikt worden door de eigenaar ervan, dus het ziekenhuis dat ze aangeschaft heeft. Overtollige instrumenten mogen wij binnen Europa daarom niet overnemen en inzetten ten behoeve van een ander ziekenhuis. Om ze te redden moeten je dan 100% goede, nieuwe instrumenten gaan recyclen, wat allemaal onnodige logistiek en energie bij het omsmelten kost. Zelfs het recyclen van gebruikte instrumenten is ingewikkeld: hoewel je instrumenten zou kunnen schoonmaken, reviseren en steriliseren voor gebruik, worden gebruikte instrumenten gezien als medisch afval vanwege vervuiling met bloed en daarom vernietigd. Wij hebben inmiddels gelukkig een vergunning zodat we met zogenaamd besmet materiaal mogen werken.”
“Schoonmaken, lenzen vervangen en steriliseren van zo’n instrument kost een ziekenhuis maximaal € 700,-, terwijl ze tot € 3500,- betalen voor een nieuw instrument. ”
Hergebruiken en delen
Van Straten Medical richt zich op reparatie en hergebruik, een ‘pay-per-use’ model en op recycling. Chirurgische instrumenten hebben voldoende kwaliteit om lang mee te gaan. Hergebruik scheelt soms wel 60% aan kosten, van sommige instrumenten neemt de kwaliteit zelfs toe vertelt Bart. “We slijpen messen en scharen opnieuw. Endoscopen, de kijkinstrumenten waarmee in knieën en buiken wordt gekeken, reviseren we tot wel zeven keer. Schoonmaken, lenzen vervangen en steriliseren van zo’n instrument kost een ziekenhuis maximaal € 700,-, terwijl ze tot € 3500,- betalen voor een nieuw instrument. Dat is over het algemeen de dagelijkse praktijk: gebruiken, weggooien en een nieuwe kopen! Bijkomend voordeel is dat wij instrumenten nauwkeuriger afstellen, met betere contrasten en heldere kleuren als gevolg, wat een positieve invloed heeft op de diagnose. En ook geven we data terug aan ziekenhuizen: we zien bepaalde slijtageplekken, soms zelfs een slijtagepatroon per chirurg, en kunnen advies geven om dat in de toekomst te voorkomen, waardoor instrumenten nog langer meegaan.
In ons GreenCycl ‘pay-per-use’ model hebben wij en niet de klinieken instrumenten in eigendom. We rijden dagelijks bij verschillende klinieken langs om steriele en niet-steriele instrumenten te leveren en retour te nemen. Maandelijks rekenen we af op basis van een ‘pay-per-use’-model. Klinieken betalen alleen voor de instrumenten die ze daadwerkelijk gebruikt hebben. Op deze manier liggen instrumenten nooit ergens in een opslag te wachten maar worden ze maximaal ingezet in verschillende klinieken. Zo kunnen we met minder instrumenten meer ziekenhuizen bedienen, vergelijkbaar met het deelauto model. Voor een ziekenhuis wordt het goedkoper en ook simpeler: na gebruik gaat het instrumentennet direct naar ons in plaats van de logistiek van het ziekenhuis in. Hierdoor neemt de kans op verlies van instrumenten - zo’n 5% van alle instrumenten raakt zoek binnen een ziekenhuis - ook af.
We doen intern veel onderzoek naar nieuwe manieren van recycling. We hebben een 30% lichter en sterker instrumentennet ontwikkeld, gemaakt van metaal van roestvrijstalen instrumenten die niet meer refurbished konden worden. We hebben als eerste ter wereld zelfs mondkapjes weten te steriliseren en hergebruiken. Op het toppunt van de schaarste tijdens de Coronapandemie ontvingen we 75.000 mondkapjes van ziekenhuizen met de initialen van de gebruiker erop die dankzij ons hergebruikt konden worden. Dit doen we nog steeds en het krijgt wereldwijd navolging. Van mondkapjes, operatieschorten en handschoenen die niet meer hergebruikt kunnen worden, maken we blokken plastic grondstof. Daar maken we weer nieuwe producten van zoals labels, kaartjes, instrumentenopeners en andere hulpmiddelen.”
Stabiel businessmodel voor lange termijn
Bart vertelt dat de verkoop van instrumenten nog wel meer oplevert dan een ‘pay-per-use’ model. “Daarom worden er door leveranciers ook voornamelijk wegwerpinstrumenten verkocht. Op korte termijn kannibaliseert onze manier van werken een deel van onze omzet. Op de langere termijn is het wel degelijk een financieel stabiel en duurzaam model: door de continue en zekere inkomstenstroom van het ‘pay-per-use’ model zijn we niet meer afhankelijk van de onzekere in- en verkoop. 50% van onze omzet bestaat nu al uit circulaire modellen en reparatie.
Voor onze klanten bespaart ons ‘pay-per-use’-model kosten en opslagruimte. Ook bespaart het kostbare tijd in de operatiekamer: omdat wij het tellen doen. Wij stellen de sets samen, wat ook scheelt voor de Centrale Sterilisatie Afdeling die normaal tijd nodig heeft om instrumentensets steriel klaar te zetten.
Duurzaamheid gaat niet ten koste van veiligheid of hygiëne
“Hygiëne is een drogreden en patiëntveiligheid een dooddoener. Het wordt als argument gebruikt om niet te hoeven veranderen. Natuurlijk moet je kwaliteit borgen, maar dat kan natuurlijk ook met circulaire diensten en duurzame producten.”
Bart vertelt over onterechte argumenten die vaak genoemd worden om maar niet met circulaire oplossingen bezig te zijn in de gezondheidszorg. “Hygiëne is een drogreden en patiëntveiligheid een dooddoener. Het wordt als argument gebruikt om niet te hoeven veranderen. Natuurlijk moet je kwaliteit borgen, maar dat kan natuurlijk ook met circulaire diensten en duurzame producten. Sterker nog, circulariteit verhoogt soms zelfs de kwaliteit van instrumenten. Niet alleen door de betere afstellingen die ik al noemde: instrumenten die ontworpen zijn voor hergebruik zijn doorgaans van beter staal gemaakt.
Bij uitvragen door ziekenhuizen bevat het gunningscriterium helaas vaak maar 20% duurzaamheid en wel 50% prijs. Omdat er vooral op prijs wordt ingekocht, wordt er steeds meer gebruikt gemaakt van goedkoper RVS, met minder goede legeringen (minder chroom). Daardoor zijn instrumenten minder hard en minder scherp, waardoor een mesje minder goed snijd en meer trekt of roestgevoeliger is. Niet heel fijn als ze je meniscus opereren. Instrumentenleveranciers zijn overtuigend en volhardend in het benadrukken dat nieuw altijd beter is en hergebruik niet kan, mag of gevaar oplevert. Het tegendeel is waar! Ik ben ervan overtuigd dat het de kwaliteit van instrumenten en duurzaamheid ten goede komt wanneer je chirurgen beter betrekt bij de inkoop. Gelukkig is dat bij jonge specialisten heel sterk aanwezig: zij willen ook graag verduurzamen en vergroenen.”
“Momenteel komen de meeste geniale ideeën vanaf de werkvloer. ”
Visie, focus en aandacht
De belangrijkste factoren om je bedrijf mee te krijgen in circulariteit is volgens Bart visie, focus en aandacht. “We hebben als helder doel geformuleerd om lineaire producten te vervangen door circulaire diensten. Tegelijkertijd willen we het ziekenhuis minimaal 25% kosten helpen besparen.
“Door de omslag van een verkooporganisatie naar een dienstenbedrijf moesten we op zoek naar technici voor reparatie en innovatie, in plaats van verkopers.”
Werknemers neem je mee door je visie duidelijk te communiceren en te vertalen naar doelstellingen op de werkvloer. Onze belangrijkste boodschap aan het personeel was: circulair denken en werken. Een boodschap die we uit den treure herhaalden, tijdens interne vergaderingen, bijeenkomsten, personeelsfeestjes en zelfs op verjaardagen. Net zolang totdat werknemers zelf met ideeën kwamen om levenscycli van instrumenten te verlengen. Momenteel komen de meeste geniale ideeën vanaf de werkvloer. Door de omslag van een verkooporganisatie naar een dienstenbedrijf moesten we op zoek naar technici voor reparatie en innovatie, in plaats van verkopers. Die hebben we gevonden door gericht te zoeken op technische scholen en universiteiten: gelukkig zijn met name jonge werknemers tegenwoordig op zoek naar betekenisvol werk. Inmiddels is zo’n 60% van ons werknemersbestand gewisseld.
Uiteindelijk moet je ook gewoon gaan doen en laten zien dat het kan. Voor de omslag naar circulair ondernemen hebben we daarom tijd vrij gemaakt voor innovatie en ontwikkeling, en budget vrijgemaakt om onderzoek te doen en experimenten op zetten. Voor het onderzoek vragen we ook subsidies aan. Daarnaast worden we ondersteund door diverse partijen waarmee we samenwerken, op die manier zijn onze machines bijvoorbeeld bekostigd.
Ook hebben we een instrumentenmakerij overgenomen om meer instrumenten te kunnen innemen en refurbishen. In ons GreenCycl Fieldlab, dat we met meerdere partijen hebben opgezet, en tevens voor 20% inzetten voor niet-commercieel onderzoek, experimenteren we met afvalrecycling: we smelten, granuleren en spuitgieten bijvoorbeeld mondmaskers, operatieschorten, verpakkingsmaterialen, inpakpapier en instrumenten. Dat betekent pionieren en risico nemen, af durven te wijken van de standaard door andere concepten en diensten aan te bieden.
Ik ben als onderzoeker tevens aangesloten op de onderzoekslijn ‘Sustainable Surgery & Translational Technology van Tim Horeman aan de TU Delft. Wij vinden het van groot belang om onafhankelijk onderzoek te doen en onze kennis en inzichten te delen met de rest van de wereld. We kunnen als Nederland, net zoals met watermanagement, met duurzaamheid het goede voorbeeld geven voor de rest van de wereld.”
Samenwerken en geloven in je idee
Van Straten Medical werkt nauw samen met alle spelers in de keten: bedrijven, ziekenhuizen, regionale overheidsdiensten en universiteiten. Bart: “Zo hebben wij een samenwerking opgezet met afvalverwerker Renewi om ziekenhuisafval op te laten halen en door ons te laten recyclen. Voor Johnson & Johnson demonteren we hun complexe chirurgische instrumenten, na gebruik oogsten we alle hoogwaardige componenten in een operatiekamer voor hergebruik. Met Stryker halen we verpakkingsmaterialen op waarvan we nieuwe medische producten maken.
Voor samenwerkingen met alle partijen heb je geloof in je idee, creativiteit en doorzettingsvermogen nodig. Bijvoorbeeld om een vergunning te krijgen om potentieel gecontamineerd ziekenhuisafval te mogen recyclen of door - tegen alle adviezen in - medisch afval als grondstof te gaan gebruiken. De twee maanden die een vergunningsaanvraag normaal kost werden er negen! Afval kent complexe regelgeving die de circulaire economie niet direct vooruit helpt. We hebben veel gesprekken gevoerd met de regionale handhaving om ze medisch “afval” als grondstof te laten zien, ook binnen de huidige regelgeving. Het reguleerbaar maken onder de juiste vergunningen is complex en vereist een grote mate van ‘out-of-the-box’ denken.”
Impact en kansen meten
Bart vertelt hoe de impact van zijn bedrijf gemeten wordt. “We gebruiken de Life Cycle Assessment methode met databases zoals van EcoInvent, om iedere handeling ten aanzien van CO2-uitstoot nauwkeurig te berekenen. Met deze methoden, die volgens de ISO 14040 en ISO 14044 zijn vastgelegd, kan je opzoeken wat de uitstoot per handeling is. We hebben berekend dat we in 2021 97.344 kilogram CO2 bespaard hebben, dat is vergelijkbaar met ruim 4 miljoen kilometer autorijden. We kunnen de potentie en realisatie ook voor alle ziekenhuizen inzichtelijk maken. Door circulair te werken kan een klein ziekenhuis al snel 10.000 kg CO2 en € 100.000 besparen, een academisch ziekenhuis tot wel 0.000 kg CO2 en € 200.000. In het voorkomen van afval in ziekenhuizen ligt dus een enorme kans.”
Over Van Straten Medical
Van Straten Medical is een Nederlandse producent, ontwikkelaar en leverancier van chirurgisch instrumentarium en wegwerpartikelen. Het bedrijf maakt, repareert, onderhoudt en levert wereldwijd instrumentarium en operatiekamer wegwerpartikelen aan ziekenhuizen en klinieken. Het bedrijf werkt aan een circulaire gezondheidszorg: het zet ziekenhuisafval om in grondstoffen en ontwikkelt in eigen beheer producten. Ook biedt het een ‘pay-per-use’ instrumentbeheermodel aan waarin instrumentensets steriel en niet-steriel kunnen worden afgenomen. GreenCycl, dat vanuit Van Straten Medical in samenwerking met een aantal andere partijen is opgericht, richt zich met name op nieuwe concepten voor een duurzame zorg.
